Şahap Kavcıoğlu…
Merkez Bankası Başkanlığı’nın 27 aylık döneminde yüzde 15,6’da devraldığı enflasyonu yüzde 39,6’da bıraktı. Ve bu güvenilmez resmi verilerle. Enflasyon Ekim ayında yüzde 85 ile zirve yaptı.
Türk Lirası’nın ABD Doları karşısındaki değerini 7.26’dan aldı ve 23.30’da transfer etti. Onun döneminde TL dolar karşısında yüzde 69 değer kaybetti.
Politika faizini yüzde 19’dan yüzde 8,5’e indirdi.
Artık ekonomi yönetiminde Mehmet Şimşek dönemi başlamıştır. Merkez Bankası liderimiz de ABD’den geldi; Hafız Gaye Erkan
Mehmet Şimşek, “irrasyonel” politikaların terk edileceğini ve “rasyonel” politikalar izleneceğini söyledi.
Evet, önceki dönemde izlenen politikalar “akılcı, mantıklı” değildi. Faizi düşürmek ve enflasyonun yükselişini izlemek için…
Dünyadaki hemen hemen tüm ülkeler enflasyonu kontrol altına almak için faiz oranlarını yükseltirken…
Geçen yıldan bu yana gelişmiş ya da gelişmekte olan merkez bankaları artan enflasyon nedeniyle faiz oranlarını diğerlerinin gerisinde artırdı.
HERKES MERSİN’E TÜKETİM, Türkiye TERSİ…
Türkiye ise tam tersine giderek dünya ekonomi tarihinde görülmemiş bir uygulamayla birbiri ardına faiz indirimlerine gitti. Faiz oranları düştükçe döviz fiyatları yükseldi ve enflasyon yükseldi.
Faiz enflasyonu ile ilgili yapılması gereken, enflasyon yükselirken faiz oranını aynı oranda artırmaktı.
Başta enflasyonu ciddiye almayan ABD, İngiltere ve Avrupa Birliği (AB) ülkeleri 2021 yılında faiz artırımı yapmaktan kaçındılar. Enflasyonun geçici olduğunu düşünmediler ve faiz artırmadılar. Bu bekleyiş çok pahalıya mal oldu ve enflasyon büyük sorun oldu, geç yapılan faiz artışları enflasyonun gerisinde kaldı.
Ekonomi yönetimleri faiz oranlarını artırmak istemiyor. Çünkü yükselen faiz oranları ekonomide durgunluk, işsizliğin artması gibi önemli sorunlara neden oluyor. Ancak enflasyonla mücadelede bu gereklidir.
ENFLASYON ROKETİNE YÜKSELİRKEN DÜŞÜK FAİZ HİÇ BİR DERS KİTABI DEĞİL
Türkiye’ye geri dönelim.
Kavcıoğlu, Mart 2021’de göreve başladı. O zamanlar enflasyon ve faiz yüzde 19’lardaydı. Altı ay bekledi ve Eylül 2021’de faiz indirimine başladı.
Ve reel faiz düşmeye başlayınca enflasyon bir uçak gibi burnunu dikti. Aralık 2021; faiz yüzde 15, enflasyon yüzde 20 idi.
Buradan enflasyon patlak verdi. Geçen yılın ilk ayında oran yüzde 14’e düştü ve 8 ay orada kaldı. Enflasyon yüzde 80’e fırladı. Eylül ayından başlayarak yıl sonuna kadar 4 ayda faiz oranı yüzde 9’a indi. Kasım ayında yüzde 85 olan enflasyon, baz etkisiyle Aralık ayında yüzde 65’e geriledi. Maalesef inandırıcı olmayan resmi bilgilerden bahsediyoruz. Şubat ayında son darbe vuruldu ve faiz yüzde 8,5 oldu.
Önceki lider Naci Ağbal, siyasi ilgisini yedi ayda yüzde 8,25’ten yüzde 19’a çıkarmıştı ancak görevde kalamadı.
Faiz ve enflasyon tablosu aşağıda…
Türkiye’de enflasyon ve para politikası faiz oranlarının gelişim tablosu:
Son aylarda enflasyondaki düşüş sizi yanıltmasın. Ekonomist Dr. Mahfi Eğilmez’in de vurguladığı gibi; “Enflasyondaki düşüş sadece bir illüzyon. Aslında yapılan enflasyonu ertelemek. Ne kadar illüzyon yapılırsa yapılsın, sonunda enflasyon yeniden yükselecek.”
Ancak faizi enflasyonun üzerinde tutsaydık yani reel faiz ödemiş olsaydık bu oranda satın alma gücündeki düşüşü yaşamazdık. Burası açık…
ENFLASYON YÜKSELİRKEN HAREKET EDENLER VE FAİZ YÜKSELENLER BAŞARIYLA
Aşağıda bazı ülkelerin enflasyon, faiz ve reel faiz tablosu yer almaktadır.
Küresel merkez bankalarının faiz oranları ve reel faiz oranları tablosu:
Türkiye gibisi yok, reel faiz eksi yüzde 31.
Bir de Arjantin var. Türkiye gibi yanlış politikalar uyguladı ve başarısız oldu. Enflasyon yükselirken faiz oranlarını zamanında artıramadı. Şok oran artışları.
Geçen yılın ilk yarısında enflasyon yüzde 50’den yüzde 65’e çıkarken Ocak’ta yüzde 38 olan faiz oranını Haziran’da yüzde 49’a çıkardı ama yeterli olmadı. Aralık ayında enflasyon yüzde 95’e ulaştı, faiz oranları hala bunun çok gerisindeydi: yüzde 75…
Hala bugün…
İLGİ ARTIRILACAKSA NEDEN BÜTÜN BU ZORLUKLARI YAŞADIK?
Şimdi ekonomi yönetimi faiz artırım sürecini yeniden başlatacak.
Dünyanın en büyük yatırım bankaları, Merkez Bankası Para Piyasası Komitesi’nin 22 Haziran’daki toplantısından şok faiz artırımları bekliyor. JP Morgan, Merkez Bankası’nın faiz oranını 16,5 puan artırarak yüzde 8,5’ten yüzde 25’e çıkarabileceğini öngörüyor.
Fransız bankası Société Générale, 22 Haziran’daki toplantısında politika faizinin 6,5 puan artarak yüzde 15’e çıkmasını bekliyor.
Goldman Sachs ise mevduat faizlerinin yüzde 40’a çıkacağını varsayıyor.
Söyleyeceksin; Faiz artacaksa neden bunca enflasyonu ve paramızın değer kaybını yaşadık? Neden bu sıkıntıları yaşadık?
Cevap Shakespeare’in Hamlet’inden: Olmak ya da olmamak, işte bütün mesele bu…
Veya şöyle: Araba uçurumdan uçmak üzereydi, son anda frene basıldı.
The Wall Street Journal: Enflasyonist Spiral Riski
Batılı finans çevrelerinin etkili gazetesi The Wall Street Journal’da 9 Haziran’da yapılan açıklamada, lirada çok daha pahalı kayıplara izin verilebileceği ancak bunun enflasyon olarak geri döneceği vurgulanıyor.
İşte gazetede yer alan o yorum:
“Aslında birçok Wall Street analisti, büyük bir ticaret açığından mustarip olan ekonomiyi yeniden dengelemek için liranın çok daha aşağı düşmesine izin verilmesi gerektiğini savunuyor – açığın tamamı olmasa da çoğu enerji ithalatından geliyor. Bununla birlikte, şu anda yüzde 40’larda olan enflasyonla birlikte, daha yüksek ithalat fiyatlarının başka bir tehlikeli enflasyonist sarmal yaratacağı kesin. Böyle bir senaryo çok fazla yabancı sermaye çekmez.”
Geçen hafta Türk lirası dolar ve euro karşısında yüzde 11 değer kaybetti. Uzmanlar kendi hesabına yaptı: Liranın her yüzde 10’luk kaybı enflasyonda yüzde 2’lik artışa neden oluyor.
Rasyonel yere ve ortodoks ekonomi politikalarına döneceğini açıklayan yeni ekonomi yönetimi, yeni bir enflasyon sarmalı riskine rağmen liranın değer kaybetmesine izin veriyor. Ve neredeyse sıfır döviz rezerviyle piyasaya müdahale etmek için kullanıyor.
SICAK PARA POLİTİKALARINA YENİDEN DÖNME SÜRECİ BAŞLIYOR
Şimşek ve ekibinin, 2012’de 134 milyar dolarla zirve yapan ancak 24 milyar dolarla taban oluşturan yabancıların portföy yatırımlarını (borsa ve devlet iç borçlanma senetlerine yapılan yatırımlar) çekmeyi hedeflediği belirtiliyor. Bunun için hem döviz fiyatını hem de faizi yükselterek yabancı yatırımcılara ortam hazırlamayı amaçlıyor… Sıcak para siyasetine dönüş diyelim…
Bir yandan döviz fiyatlarının yükselmesine izin verilirken, bir sonraki aşamada faiz oranlarını yükseltecekler. Bu da enflasyonda yeni artışlara ve buna bağlı olarak yoksulluğun daha da derinleşmesine ve gelir dağılımının daha da bozulmasına neden olacaktır.
Bir başka sonuç da ortaya çıkabilir: Daha önceki faiz artışlarında olduğu gibi faiz oranlarının artması ve kredilerdeki sıkılaşma borçlu firmaları zor duruma sokacak, iflas ve konkordato başvuruları artacaktır. Ve işsizlik daha da artacak.
PARA BULMAYA BİR YAKLAŞIM…
Türkiye’nin önemli bir kaynak sorunu var. prof. Dr. Veysel Ulusoy’un vurguladığı gibi, “Para yoksa parayı bulmaya heyet yaklaşımı var. Büyüme, işsizlik, verimlilik tamamen unutuldu. Nedeni belli: Ödeme gücümüzü tamamen kaybettik. Zorundayız.” tefecilerle el ele verin. İşin aslı, borçlarımızı ödeyemiyoruz. Acil para.” bulmalıyız
Özellikle gelişmekte olan ülkeler enflasyonu nasıl kontrol etti? Ona bakalım. Evet, dünya son 20 yılda benzeri görülmemiş bir enflasyon döngüsü yaşıyor. Pandemi, ardından Ukrayna’da devam eden savaş, tedarik zinciri sorunları, işgücü krizi, arz sorunları nedeniyle hızla artan gıda ve elektrik fiyatları, enflasyonu görülmemiş seviyelere çıkardı.
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER ENFLASYONDA NASIL BAŞARILI OLDU?
Ancak bazı ülkeler başarılı para politikalarıyla enflasyonu düşürdüler ve başardılar.
Onlar gibi Türkiye’nin de faizi zamanında yükselterek ve enflasyonun üzerinde tutarak enflasyonu yüzde 20-30 seviyelerinde tutması mümkün oldu. Peki, ne yapılması gerekiyordu?
Brezilya’ya bakalım. 1980’lerde ortalama enflasyon yüzde 300’dü.
Ancak bu dönemi başarıyla atlattı. Latin Amerika’nın en büyük ekonomisinde enflasyon Mayıs’ta yüzde 3,94 ile Ekim 2020’den bu yana en düşük seviyeye geriledi. Enflasyon, merkez bankasının yüzde 4,75 olan üst sınır hedefinin üç aydır altında. Geçen yıl yüzde 12’yi aşarak zirve yapan enflasyon, bankanın yüzde 3,25 olan 2023 hedefine yaklaştı.
BREZİLYA MERKEZ BANKASI ENFLASYON YÜKSELİŞİNE ZAMANINDA VE AGRESİF YÜKSELTMELERLE CEVAP VERDİ
Bunun en önemli nedeni ise merkez bankasının politika faizinin 13,75 olması. Dünyanın en yüksek siyasi faiz oranlarından biri… Faiz oranları Ağustos ayından bu yana değişmedi.
Türkiye, faiz oranlarıyla ne yapılmaması gerektiğine dair bir ekonomi ders kitabı örneğiyse, para politikasının olumlu etkisi, merkez bankasının prestiji ve inancı, fiyat istikrarını koruma ve yönetme yeteneği ve istekliliği açısından Brezilya uygun bir örnektir. şoklar.
Geçen yılın başlarında enflasyon hızla yükseldiğinde ve reel para birimi dalgalandığında, merkez bankası zamanında ve agresif oran artışlarıyla karşılık verdi ve toplamı yaklaşık yüzde 12 artırdı. Enflasyon Nisan’daki yüzde 12’lik zirvesinden düştü ve para birimi dünyanın en iyi performans gösterenleri arasında.
Ülkede merkez bankası bağımsız… Devlet Lideri Luiz Inácio Lula da Silva para politikasını eleştiriyor. Ancak Brezilya Merkez Bankası, para politikasını gevşetme ve faiz oranlarını düşürme yönünde herhangi bir adım atmadı. Uzmanlar, enflasyonda yukarı yönlü bir risk yoksa yılın ikinci yarısından sonra faiz indirimine gidilebileceğini belirtiyor. Lula’nın baskısına tepki olarak dördüncü çeyreğe bile düşebilir.
HİNDİSTAN ENFLASYONU PARA POLİTİKASI YOLUYLA KONTROL EDER
Başka bir örnek; Brezilya gibi BRIC üyesi olan gelişmekte olan en büyük ekonomilerden biri olan Hindistan. Ülkede para politikası faizi halen yüzde 6,5, enflasyon ise yüzde 4,7 seviyesinde. Bu, Ekim 2021’den bu yana en düşük oran.
Ülkede enflasyon Mart ayında yüzde 8 ile zirve yaptı. Para ve maliye politikalarıyla enflasyonu düşürmeyi başardılar. Politika faizini geçen yıl Mayıs ayında yüzde 4’ten art arda yapılan artışlarla yüzde 6,5’e çıkarırken, ülkenin en önemli ithal girdisi olan petrol ve tahıl ürünleri fiyatlarındaki gerileme de etkili oldu.
Sadece bu iki ülke değil, birçok ülke enflasyonun üzerinde faiz politikası uygulayarak fiyat artışlarını sınırlamayı başardı. Gelişmekte olan birçok ülkenin merkez bankaları, zengin ülkelerden çok daha önce faiz oranlarını artırmaya başladı. Bu durum hem artan enflasyonun kontrolden çıkmasını engelledi hem de kurdaki oynak düşüşleri durdurdu.
GEÇEN HAFTA NE OLDU?
Merkez bankaları inatçı enflasyonla başa çıkmak için faiz oranlarını yükseltirken, Çin’de bunun tersi bir sorun var; deflasyon… Çin’de tüketici enflasyonu yüzde 0,1 civarında seyrederken, üretici fiyatları geriliyor. Ülkede fiyatlar neredeyse hiç hareket etmiyor. Bunlar, dünyanın ikinci büyük ekonomisinin hem yurtiçinde hem de yurtdışında karşı karşıya olduğu zorlukların yeni işaretleri.
Ekonomistler, ekonomi kısa sürede düzelmezse Çin’in bir deflasyon döngüsü yaşayabileceğini, yani fiyatlarda yaygın bir düşüş yaşanabileceğini vurguluyor.
Kalıcı deflasyon bir büyüme baskılayıcıdır, bu nedenle Çinli yöneticilerin faiz oranlarını düşürerek, para birimini zayıflatarak, hane halklarına ve işletmelere nakit veya diğer harcama teşvikleri vererek ve arzı azaltarak ekonomiyi canlandırmak için yeni önlemler almaları bekleniyor.
Bir de şu var; Bu hafta Çin’in dış ticaret verileri açıklandı ve Mayıs ayında ihracatı yüzde 7,5 azaldı. Nisan ayında yüzde 8,5 arttı. Bu, Çin’in Covid sonrası toparlanmasının ivme kaybettiğinin yeni bir işareti olarak fiyatlandırılıyor.
AVRUPA BÖLGESİNDE RESESYON RİSKİ ARTIYOR
Euro bölgesinde resesyon riski netleşiyor. Perşembe günü, yılın ilk üç ayında avro bölgesindeki gayri safi yurt içi hasılanın yıllık %0,4 düştüğü açıklandı. Geçen yılın son üç ayında da bir daralma yaşandı. Almanya’nın ardından Hollanda da teknik durgunluk dönemine girdi. Ukrayna savaşının etkisinin yılın başında beklenenden daha derin olabileceği tahmin ediliyor.
Yılın ilerleyen zamanlarında yavaş ve uzun süreli bir toparlanma bekleyen uzmanların çoğuna göre, avro bölgesinin resesyona kayması, Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) faiz artırım sürecini duraklatacak kadar dramatik değil.
ABD’de hava olumlu, bu hafta tüketici enflasyonu açıklanacak ve Federal Rezerv (FED) Haziran ayı faiz kararını açıklayacak. Piyasa, FED’in bu toplantıda faiz artırımlarını yumuşatmasını bekliyor. Dow Jones endeksi hafta boyunca yüzde 0.5 yükseldi. Haftalık yüzde 0,2 yükselen Nasdaq endeksi de art arda yedi hafta yükseldi.
VIX ENDEKSİ DÜŞÜYOR, EMTİALAR KIRILDI
Beklentiler de olumlu. Küresel ekonominin barometrelerinden biri olarak kabul edilen ve piyasadaki korku ve belirsizliğin seviyesini gösteren VIX endeksi, haftayı 7 Şubat 2020’den bu yana en düşük seviye olan 13,83’te tamamladı. ticaret, son üç ayın en uygun haftasını da geride bıraktı. Endeks hafta boyunca yüzde 14,8 artarak 1055 puana ulaştı.
Diğer bir olumlu gelişme ise emtia ve hammadde fiyatlarındaki hızlı düşüşlerdir. Örneğin geçen yıl Ukrayna ile yaşanan savaşın getirdiği arz yükleri nedeniyle adeta fırlayan gübre fiyatları, gıda arzı konusunda hayal kırıklıklarına neden oldu. Geçen yılki zirvesinden bu yana yüzde 64 düştü ve Ocak 2021’den bu yana en düşük seviyesinde. Düşüşün çoğu gıda fiyatlarından kaynaklanıyor ve üreticiler ve tüccarlar önümüzdeki dönemde daha düşük gıda enflasyonu bekliyor.
9 Haziran prestijiyle on bir yılda buğday fiyatları yüzde 41, mısır ve soya fasulyesi fiyatları yüzde 22 düştü. Buğday fiyatları vadeli piyasalarda son iki yılın en düşük seviyesinde.
Ayrıca petrol fiyatlarındaki yıllık düşüş yüzde 42, ABD’de doğalgazda yüzde 75, Avrupa’da yüzde 61 ve bakırda yüzde 14 geriledi.
BU HAFTA NE OLACAK?
Yoğun bir hafta olacak. 14 Haziran’da Fed Açık Piyasa Komitesi faiz kararını açıklayacak. Piyasa şu anda FED’in faiz oranlarını mevcut seviyelerde tutma olasılığını yüzde 77 olarak fiyatlıyor ancak bir gün önce açıklanacak enflasyon oranı bu tahminleri değiştirebilir. ABD enflasyon oranının Nisan’daki yüzde 4,9’dan Mayıs’ta yüzde 4,1’e düşmesi bekleniyor.
ABD’de perakende satışlar ve Michigan tüketici duyarlılığı endeksi de açıklanacak.
Avrupa Merkez Bankası ve Japonya Merkez Bankası para politikası toplantıları yapıyor. ECB’nin Avrupa’da faiz oranlarını 25 baz puan artırması bekleniyor
Çin, endüstriyel üretim, perakende satışlar ve yatırım verilerini yayınlayacak. İngiltere’nin Nisan ayı ticaret istikrarı ve GSYİH bilgileri de değerlidir.
